Młyn w Kobusach

Młyn został wybudowany na początku XX w. przez Jana Kwasa, po 1945 roku przejęty przez syna Bronisława. Nowy upust betonowy wykonano ok. 1930 r. Młyn pracował do 1955 r. cały czas na wodę. Zamknięty został ze względu na zbyt duże obłożenie podatkowe. Młyn obsługiwał najbliższa okolicę, przerabiał zboże na śrutę, rzadziej na mąkę. Wydajność młyna wynosiła 100 kg. na godzinę. Za przerobienie młynarz pobierał opłatę w wysokości 80 gr., lub 10% odsypu. Młynarze byli samodzielni, posiadali gospodarstwo rolne o powierzchni 6 ha. Zagroda młynarza oddalona była od młyna o 300m.Położony na południowym skraju wsi, przy rzeczce Okrzejce, do której ustawiony jest szczytem. Tuż za groblą która równa mu wysokością. Zwrócony frontem na południe, ku rozległemu trawiastemu placowi. Rzeka Okrzejka przedzielona poprzecznie ziemną groblą o wys. do 3 m. Układ brzegów powoduje, że powstał ok. 2 ha staw młyński, stosunkowo głęboki. Grobla z mostem i upustami młyńskimi roboczym jałowym. Brak upustu awaryjnego. Most zamieniony ok.1930 roku(kiedy to wybetonowano brzegi i zastawki) praktycznie w szeroką kładkę. Upust roboczy drewniany, deskowy, na drewnianych pionowych palach. Upust jałowy betonowy z drewnianą zastawką. Za groblą niewielkie rozlewisko rzeczne. Budynek założony na planie prostokąta, o wym. 560×940 cm, drewniany, słupowo-ramowej konstrukcji ścian, z zewnątrz oszalowany. Południowa część budynku od strony rzeczki posadowiona na wysokiej podmurówce z cementowego pustaka. Ramę budynku tworzą podwaliny (18×20 cm), oczepy (18×20 cm),słupy narożne (16×16 cm),środkowe (16×16), poziome rygle i krzyżaki (14×14 cm). Empora oparta o poziomy rygiel ściany „wodnej” oraz słupowo-ramową konstrukcję wewnętrzną. Na emporze deskowa, drewniana podłoga. W pozostałej części strop drewniany, belkowy, nagi. Pułap deskowy. Belki stropu wzmocnione podciągiem ten zaś podparty słupem. Na emporę schody policzkowe, drewniane, jednobiegowe z poręczami, usztywnione na środku empory. Pod emporą napęd. Więźba dachowa drewniana, krokwiowo-jętkowa. Dach kryty papą na deskach. Budynek parterowy, prostopadłościenny, zwarty, nakryty dwuspadowym dachem. Elewacje oszalowane pionowo deskami „do czoła”, analogicznie oszalowane szczyty. Elewacja frontowa południowa z drzwiami przy zachodnim narożniku. Elewacja wschodnia „wodna” z drzwiczkami na osi, na wysokości wewnętrznej empory. Pozostałe bez podziałów. Drzwi prostokątne, deskowe, proste. Napęd oparty o koło wodne, podsiębiorcze o średnicy 300 cm., i szerokości 120 cm. Koło osadzone na wale wodnym o średnicy 30 cm, wzmocnionym cybantami. Otoki koła połączono z wałem parami krzyżujących się przy wale belek o grubości 10×10 cm. Pary belek tworzą rodzaj greckiego krzyża. Łopatki koła deskowe, proste. Przednia zewnętrzna część wału, tzw. szyja leży na walniczce, ta zaś na słupowo-belkowej konstrukcji łagodzącej drgania. Drugi koniec wału w podobnej walniczce, we wnętrzu,; pod emporą, walniczka na poziomej belce przekazującej drgania na pionowe słupy i wymiany. Na wale pionowe koło paleczne o średnicy 220 cm. Otok koła trójwarstwowy wykonany z drewna sosnowego i brzozowego, koło grubości 24 cm. Na obwodzie 105 grabowych zębów zablokowanych od tyłu kołeczkami. Otok koła przymocowany do wału konstrukcją krzyżowo-szprychową. Szprychy wchodzą w przewiercony trzon wału. Koło blokowane jest po lewej stronie belkowym hamulcem. Hamulec połączony z jednym z wymienników. Koło to przekazywało siłę na 35 beleczkowe cywia osadzone na pionowej belce — wrzecionie. Na belce tej, nad cywiami poziome koło o średnicy 180 cm., analogicznie zbudowane jak pionowe, z 90 grabowymi zębami. Koło to przekazuje napęd, poprzez dodatkowe cywia 30 beleczkowe, na kolejne tym razem małe koło pasowe. Pierwsze przełożenie sprzężone z nim lewe złożenie kamieni powoduje trzykrotny wzrost prędkości wystarczający do produkcji śruty, drugie przełożenie daje 10-krotny wzrost prędkości kamienia bieguna co pozwala już otrzymywać mąkę (razówkę). Oba przełożenia osadzone na oddzielnych konstrukcjach złożonych z „wymianów” i belek poziomych „ściągaczy’. Hamulec związany jest tylko z kołem pionowym, jest on belkowy. Jego działanie polega na przerwaniu transmisji. Pod prawym złożeniem kamieni metalowe wrzeciono na którym metalowe koło pasowe przejmujące napęd z koła pasowego które przy drugiej parze z cywiami. We młynie zachowały się dwa złożenia kamieni tzw.”francuzów” oraz odsiewacz graniasty. Kamienie stoją na emporze, odsiewacz na dole przy północnej ścianie. Złożenie kamieni lewe o średnicy 100 cm., w łubiach drewnianych, deseczkowych, ściągniętych od góry i dołu deskowymi otokami, wys. 85 cm, osadzonych w kolistym belkowym gnieździe. Pokrywa drewniana, deskowa. Stojak typowej konstrukcji o wym. 40x95x195 cm. Kosz zasypowy wys.60 cm i dł. 85 cm. Pojemność kosza ca 80 kg. Korytko do podawania ziarna typowe. Złożenie kamieni prawe, analogiczne. Czyszczenie ziarna oraz odsiewanie mlewa odbywało się na cylindrze graniastym oraz na tzw. ramkach. Cylinder stoi samotnie pod ścianą. Naciąg cylindra z gazy jedwabnej. Transport pionowy rozwiązywała ręczna winda zainstalowana w przestrzeni poddasza, poza stropem. Wał windy o średnicy 25 cm ułożyskowany na wysokości jętek, na nim osadzone koło linowe.

Źródło Narodowy Instytut Dziedzictwa
Opracował Krzysztof Kot